Tysiące poznaniaków pędzących codziennie deptakiem na Stare Miasto lub też w kierunku Starego Browaru, w miejscu gdzie ulica Półwiejska łączy się z placem Wiosny Ludów, mijają pomnik mężczyzny w czapce, prowadzącego rower i trzymającego teczkę. To pomnik Starego Marycha.

Kim był Stary Marych?

Stary Marych, mimo że był postacią fikcyjną, stworzoną przez Juliusza Kubla, i istniejącą wyłącznie w eterze, jest bliski i ważny dla poznaniaków. Przez 17 lat gościł na antenie rozgłośni poznańskiej Polskiego Radia. Pierwsza audycja została wyemitowana w 1983, a do końca 1999 roku, powstało ponad 800 gwarowych gawęd radiowych. W rolę Starego Marycha wcielił się znakomity aktor Marian Pogasz.

Pamiętam jeszcze z lat 80. Blubry Starego Marycha nadawane w przerwie meczów Lecha Poznań. Mam też jeszcze w swoich zbiorach książkę z blubrami. Poczucie humoru, język i cięty dowcip, to było coś za co go kochaliśmy. Opowiadane przez niego historie znakomicie obrazowały naszą codzienność. Marych mówił o naszych zaletach i wadach, o przywarach, i o tym, co nas otacza, czym żyjemy. Krótkie scenki rodzajowe opowiadane gwarą, stanowiły znakomitą zabawę. Ale była to też swoista kronika minionych lat. Jego osobowość sprawiła, że stał się uosobieniem cech prawdziwego poznaniaka.

Gawędy Juliusza Kubla stały się jednym z podstawowych źródeł dla monumentalnego Słownika Gwary Miejskiej Poznania, którego inicjatorką i współredaktorem była Monika Gruchmanowa.

Powstanie pomnika Starego Marycha

Historia pomnika Starego Marycha zaczęła się od żartu. Poznańska redakcja „Gazety Wyborczej” ogłosiła wśród poznaniaków plebiscyt pod hasłem „Poznaniak na cokół”. Podczas układania listy dziesięciu kandydatów zasługujących na to wyróżnienie, ktoś zaproponował:

„A może Stary Marych?”

I w ten sposób Stary Marych znalazł się w gronie 10 kandydatów na pomnik, wśród takich osobistości, jak Edward hr. Raczyński, Cyryl Ratajski czy Przemysł II. Lista kandydatów została opublikowana 29 czerwca 1998 roku na pierwszej stronie „Gazety Wielkiego Xięstwa Poznańskiego” – był to dodatek do Gazety Wyborczej.

Po podliczeniu wyników głosowania okazało się, że Stary Marych jest trzeci. To tylko potwierdziło przekonanie, że postać ta, jest dla poznaniaków kimś ważnym. Kilka miesięcy później Piotr Frydryszek, prezes Radia Merkury oznajmił, że pomnik Starego Marycha stanie. Ta wypowiedź została życzliwie przyjęta przez poznaniaków, co ostatecznie przesądziło o tym, że postanowiono sprawę pomnika Starego Marycha doprowadzić do końca.

Juliusz Kubel początkowo dość sceptycznie podchodził do pomysłu powstania pomnika. Z czasem jednak zmienił zdanie, na co wpływ niewątpliwie miało to, że poznaniakom spodobała się ta idea.

Pomnik miał mieć charakter rzeźby ulicznej, którą można dotknąć i zrobić sobie przy niej zdjęcie, i miał się znajdować w miejscu, gdzie chodzą ludzie. Na początku pojawiła się koncepcja postawienia pomnika na Łazarzu, na styku ulicy Głogowskiej i rynku Łazarskiego. Za tą lokalizacja przemawiało to, że Stary Marych był kojarzony właśnie z Łazarzem. Wybrano jednak miejsce, gdzie przemieszczają się tłumy poznaniaków, gdzie ulica Półwiejska łączy się z placem Wiosny Ludów.

Spośród trzech prac, które wzięły udział w konkursie wybrano projekt Roberta Sobocińskiego. Przedstawiał on postać mężczyzny w czapce, trzymającego teczkę i prowadzącego rower. Juliusz Kubel zaproponował, żeby postać mężczyzny miała rysy Mariana Pogasza, który miał przecież ogromny udział w stworzeniu postaci Starego Marycha. Marian Pogasz odwiedził kilka razy pracownię artysty, był już jednak bardzo chory i wkrótce zmarł, nie doczekawszy odsłonięcia pomnika.

Po załatwieniu niezbędnych formalności, w tym zgody na postawienie pomnika, przystąpiono do zbierania funduszy. W dość krótkim czasie udało się zebrać potrzebną kwotę przy pomocy poznańskich firm, oraz darowizn przekazywanych przez mieszkańców Poznania. Pomnik odlano w brązie w odlewni Roberta Sobocińskiego, w Szymanowie koło Śremu.

Odsłonięcie pomnika miało miejsce 21 marca 2001. Datę wybrano nieprzypadkowo. Pierwszy dzień wiosny jest umownym początkiem sezonu rowerowego, a pomnik Starego Marycha był prawdopodobnie pierwszym w Polsce monumentem z rowerem. Liczono też na liczny udział młodzieży w uroczystości. Odsłonięcia dokonał Stefan Stuligrosz, laureat plebiscytu na Wielkopolanina XX wieku, który wyraźnie wzruszony powiedział: „Marych – kochamy Cię.

Po chwili huknęły papierowe tytki nadmuchane przez publikę. Napis na pomniku głosi „Stary Marych postać radiowa, którą w latach 1983-99 z poznańskiej gwary i wielkopolskiej duszy ulepili Juliusz Kubel i Marian Pogasz.

Przy pisaniu artykułu korzystałem z Kronika Miasta Poznania, nr 2 z 2001 r. – Pomniki.